Tièra dels repèris cronologics pel brevet

Programme de 6ème

Antiquité :

- IIIe milenari ab. J.-C. : Las primièras civilisacions
Dins lo temps del III° milenari ab. JC, dins la region del « creissent fertil » es a dire en Mesopotamia e en Egipta, mas tanben en China e en India, apareisson las primièras ciutats-Estats, amb l’invencion de l’agricultura e de l’escritura. 

- Sègle VIII ab. J.-C. :

• Omère: Lo poèta grèc Omere compausa l’Iliada et l’Odissèu que racontan los espleits dels aujòls dels Grècs. Aquelas òbras servisson a l'educacion de la joventuda grèga.
• • Fondacion de Roma: D’aprèp los racontes mitologics, Romulus fonda la vila de Roma (- 753)

• Debuta de l’escritura de la Bíblia: los ebrèus començan la redigida dels libres que forman la Bíblia. Recuèlh dels tèxtes sacrats de pa primièra religion monotéïsta.

- Sègle V ab. J.-C. : Periclès
Amb Periclès, estratèg de la ciutat, Atènas es a l’apogèu de sa poténcia.

- 52 ab. J.-C. : Juli Cesar e Vercingetorix, Alèsia
En 52 ab. JC, lo consul roman Juli Cesar bat los Galeses de Vercingetorix a Alèsia : Es la debuta de la romanisacion de la Gàllia.

- Sègle Ièr : Debuta del cristianisme
En Palestina romana, apareis una religion novèla alentorn de l’ensenhament de Jesus-Crist : lo cristianisme. Religion monoteïsta eissuda del judaime.

Sègles Ièr et IId : « Pax romana »
Entre los I° e II° Sègles, la patz e la civilizacion romana s’espandisson sus un empèri ample tot alentorn de la Mar Nòstra. Es un temps de prosperitat, l'Empèri es aparat per las legions.

Edat mejana
- 800 : Lo couronament de Carlemagne
En 800, a Roma, lo rei dels francs Carlemagne es sacrat emperaire dels romans pel papa.

Programa de cinquena

Edat mejana

- 622 : L’Egira
En 622, Mohamed e sos companhs fugisson la Mèca per Medine ont fondan una comunautat musulmana. Aquela data marca la debuta de l’èrra musulmana.

- Sègles Xen-XIIen : L’atge de las glèisas romanas
Lo desvolopament d’una arquitectura novèla acompanha lo vam de l’occident entre lo sègle X e lo sègle XII. Aquela arquitectura repausa sus una vòlta en breç e d'arcs miègcirculars.

- 1096-1099 : Primièra crosada
A l’apèl del papa Urban II, de soldats e de princes crestians d'occident se ligan per la conquèsta de Jerusalem, alara entre las mans dels musulmans : es la 1° crosada (1096-1099)

- Sègle XII al sègle XV : L’atge de las glèisas goticas
D'innovacions arquitecturalas permeton de bastir entre le sègle XII e lo sègle XVglèisas mai nautas e mai luminosas que revertan la poténcia de la religion catolica. La tecnica s'apuèja sus una vòlta en crosièra d'ogivas e d'arcs trencats e veirials. 

Epòca modèrna
- 1492 : Primièr viatge de Cristòl Colomb
En 1492, C. Colomb comanda une expedicion maritima en Atlantic al nom del rei e de la reina d'Espanha, e descobrís un continent nòu: l’America. Es la debuta de las conquistas europèas dins le Novèl Monde.

- Sègles XV e XVI : La Renaissenca
Entre lo sègle XV e lo sègle XVI, un movement artistic e filosoficque s'inspira de l'Antiquita: de'n primièr italian, puèi europèu, desvolopa una definicion novèla de l'òme e del monde : aquel periòde es apel la Renaissenca.

- 1598 : L’edicte de Nantes
Per la signatura de l’edicte de Nantes, lo rei de França Enric lo IVen reconeis als protestants franceses la libertat de culte en 1598 e aital bota fin a las Guèrras de religions en França..

- 1661-1715 : Lois lo XIVen, Versalhas
Le regne personal de Lois lo XIVen entre 1661 e 1715 encarna l’apogèu de la monarquia absoluda.
Bastit per la volontat de Lois lo XIVen per aculhir la Cor, lo castèl de Versalhas d'estil classic simboliza la poténcia de la monarquia absoluda.

Programa de quatrena

Epòca modèrna

- Mitan del sègle XVIII: L’Enciclopèdia
Al mitan del sègle XVIII pareis en França l’Enciclopèdia qu'a per tòca de recampar totas las coneissenças d'aqueles temps e difusís las idèas dels Lums (filosòfs). Los filosòfs meton en davant la Rason que permet de soscar, d'analizar, luchan contra l'escurantisme notadament de la religion catolic mas tanben de metre en causa la monarquia absoluda. 

Epòca contemporanèa

1789-1799 : La Revolucion francesa
Entre 1789 e 1799, una revolucion capvira las institucions d’ancian régim e fonda una França nòva
- 14 de julh de 1789 : Presa de la Bastilha
Lo 14 de julh de 1789, lo pòble parienc pren la preson de la Bastilha e aital mòstra que sosten lo movement revolucionari. L’evenament deven lo simbòl de la remesa en causa de la monarquia absoluda.

- agost de 1789 :

• abolicion dels privilègis dins la nuèit del 4 d'agost

• Declaracion dels dreches de l’Òme e del ciutadan
  • L’Assemblada constituenta proclama una declaracion dels dreches de l’Òme e del ciutadan lo 26 d'agost. Es un tèxte que resumís los principis de la Revolucion e reconeis als Franceses de dreches coma la libertat e l'egalitat.

- setembre de 1792 : Proclamacion de la Republica
La Revolucion abolís la monarquia e proclama la Republica que dura de setembre de 1792 fins a 1804.

- 1799 - 1815 : Lo Consolat e l’Empèri
Entre 1799 e 1815, Napoleon Bonaparte pren lo poder per un còp d'Estat en 1799 (18 de Brumari) governa e reforma la França.

- 1804:Napoleon 1er emperaire dels Franceses
Lo 2 de decembre de 1804, Napoleon Bonaparte deven Napoleon I°, Emperaire dels Franceses. Es sacrat a la catedrala Nòstra Dama de Paris. Es la naissença d’una dinastia nòva. 

- 1815 : Lo congrès de Vienna
Las nacions venceiras de Napoleon tornan definir las frontièras e l’òrdre europèu tresvirats per las guèrras de la Revolucion e de l’Empèri.

- 1815-1848 : Monarquia constitucionala en França
Entre 1815 e 1848, la monarquia es limitada en França per de cartas e lo parlamentarisme s'afortís. Los reis son Lois XVIII e Carles X (dos fraires de Lois XVI guilhotinat) puèi Lois-Felip filh de Lois-Felip d'Orleans o Felip Egalitat nom que prenguèt mendent la Revolucion que sostenguèt. 

- 1848-1852 : La Segonda Republica
Entre 1848 e 1852, la França fa una 2° experiéncia republicana aprèp una segonda Revolucion que capvira Lois-Felip.

- 1848 : Establiment del sufragi universal masculin e abolicion de l’esclavatge
La II° Republica proclamada en 1848 decreta lo sufragi universal masculin
Amb l’impulsion de Victor Schoelcher, en 1848, la II° Republica abolís definitivament l’esclavatge dins totas sas colonias.

- 1852-1870 : Le Segond Empèri (Napoleon III)
President de la Republica elegit, Lois-Napoleon Bonaparte nebot de Napoleon Ier, deven emperaire dels Franceses amb lo nom de Napoleon III en 1852 : pendent lo II° Empèri, la França moderniza son economia (1èra revolucion industriela)

- 1870-1940 : La Tresena Republica
A l'endeman de la casuda del II° Empèri, aprèp la desfacha de Sedan fàcia als Prussians, la Republica s’installa e s'afortís lentament en França.S'acaba en 1940, aprèp la desfacha militara francesa, Petain arriba al poder e impausa un regimi autoritari.

- 1882 : Jules Ferry e l’escòla agratissa, laïca e obligatòria
En 1882, la Republica adopta las leis Ferry que rendonl’escòla agratissa, laïca e obligatòria.

- 1894-1906 : Afar Dreyfus
Entre 1894 e 1906, la III° Republica coneis una crisa politica grèva : l’Afar Dreyfus que devesís los Franceses. (capitani falsament acusat de traïson, dins lo periòde de tension amb l'Alemanha e que mescla tanben l'antisemitisme per que Dreyfus èra josiu.

- 1905 : Lei de separacion de las Glèisas e de l’Estat
En 1905, la Republica francesa adopta la lei de separacion de las Glèisas e de l’Estat qu'impausa la laïcitat de l’Estat e la libertat de consciéncia. Totas las religions son reconegudas, pas una es privilegiada. 

Programa de tresena

Epòca contemporanèa

- 1914-1918 : La Primièra Guèrra mondiala
La 1° Guèrre mondiala (1914 – 1918) es una guèrra europèa puèi mondiala que fa 10 milions de mòrts. Es dicha guèrra totala per que la societat tota fa per la guèrra: militara, economica, finacièra, embrigament dels civils... Es dicha tanben industriala: pel primièr còp se produsís d'armas, novèlas a fum gràcia a l'indsutrialisacion e amb avançadas tecnologicas.

- 1916 : Verdun
En 1916, pendent 10 meses, l’armada alemanda ensaja de passar lo front francés a Verdun, de badas (en vain), e al prètz de centenats de milièrs de mòrts dels dos costats. 5300 000). Lo general francés Petain es a las comandas per la França.

- 11 de novembre de 1918 : Armistici de la Granda Guèrra
Lo 11 de novembre de 1918 a 11 oras, un armistici es signat a Rethondes dins un wagon e met fin als combats : es la desfacha de l’Alemanha e de sos aligats.

- 1917 : La revolucion russa
En octòbre de 1917, los comunistas (bolcheviks) dirigits per Lenine s’emparan del poder en Russia

- 1924-1953 : Staline al poder
De 1924 a 1953, Staline baileja l’URSS e mena un regim totalitari.

- 1933-1945 : Hitler al poder
En 1933, Hitler fonda un Estat totalitari, racista, antisemita e expansionista en Alemanha : lo regim nazi, que s'acaba en 1945.

- 1936 : Victòria electorala e leis socialas del Front Popular
En 1936, una majoritat d'esquèrra, lo Front popular (aligança de mai d'un partit d'esquèrra), governa et fa adoptar leis de progresses socials en França que melhoran las condicions de vida de la populacion: comjats pagats, setmana de 40 oras de trabalh, convencions collectivas..)

- 1939-1945 : La Segonda Guèrra mondiala
Entre 1939 e 1945, la 2° Guèrre mondiala mena a milions de mòrts : es dicha una guèrra d’anientament.

- 8 de mai 1945 : Fin de la Segonda guèrra mondiala en Euròpa
Le 8 de mai 1945, l’Alemanha capitula sens cap de condicion : es la patz en Euròpa.

- Agost de 1945 : Hiroshima e Nagasaki
En agost de 1945, los Americans anientan las vilas japonesas d’Hiroshima e de Nagasaki al mejan de las primièras bombas atomicas, contrenhan lo Japon a capitular. Fin de la guèrra en Asia.

- 18 de junh de 1940 : Apèl del general de Gaulle
Le 18 de junh de 1940, lo general De Gaulle refusa la desfacha e lança un apèl a la resisténcia dempuèi Londres. Aquel evenament representa l'acte fondador de la Resisténcia contra l'Alemanha.

- 1940-1944 : Le Regim de Vichy
Entre 1940 e 1944, lo govèrn del Marechal Pétain , nascut de la desfacha, collabora amb l’Alemanha nazia.

- 1944-1945 : Liberacion de la França, restabliment de la Republica (la IVena), drech de vòte de las femnas, la seguretat sociala
L’accion dels Aligats e de la Resisténcia permet la libération de la França.
La IV° Républica es fondada : es nascuda dels movements de la Resisténcia.
Tre sa mesa en òbra, la IV° Republica espandís lo sufragi universal a las femnas (1944) e crea la Seguretat sociala (1945).

- 1961-1989 : Lo Mur de Berlin
Entre 1961 e 1989, un mur devesís Berlin en dos e simboliza la guèrre freja.

- 1947-1962 : Principale phase de la décolonisation
Entre 1947 et 1962, les principales colonies européennes en Asie puis en Afrique deviennent des États indépendants.

- 1957 : Los tractacts de Roma
En 1957, 6 paises (Alemanha, França, Itàlia, Belgica, País Bas, Luxemborg) signan lo tractat de Roma ; crean un marcat comun : es la debuta de la construccion europèa. (la comunautat economica europèa = CEE) e tanben la comunautat europèa de l'energia atomica =CEEA)

- 1958-1969 : Las annadas de Gaulle
De 1958 a 1969, Carles de Gaulle es president de la Republica en França.

- 1958 : Fondacion de la Vena Republica
En 1958, Carles de Gaulle reforma las institucions e fonda la V° Republica, e ne deven lo 1° president eligit al sufragi universal (1965).

- 1981-1995 : Las annadas Mitterrand
De 1981 a 1995, Francés Mitterrand, un socialista, es president de la Republica en França.

- 1992 : Lo tractat de Maastricht
En 1992, la França adopta lo tractat de Maastricht qu'apregondís la construccion europèa. Union Europèa U.E.

- 1995-2007 : Las annadas Chirac
De 1995 à 2007, Jaume Chirac es president de la Republica en França.

- 2002 : L’eurò moneda europèa
En 2002, la França adopta l’eurò, moneda unenca europèa que remplaça lo franc.

---